मूल्यमापन-
उंची, वजन,किंवा काळ, त्याचपध्दतीने वेगवेगळ्या पध्दतीचे मापन आपण दैनंदिन व्यवहारामध्ये करत असतो. मूल्यमापन आणि मापन या दोन्ही संकल्पना आपण एकाच अर्थाने वापरत असलो तरी यामध्ये थोडासा फरक आढळून येतो.
“ मापन हे संख्यात्मक स्वरुपाचे साधन होय. या संख्या र्निजीव असतात यांना अर्थ प्राप्त होतो तो मूल्यमापनाने.’
व्याख्या-
१. दांडेकर –
“ शैक्षणिक उद्दिष्टे किती प्रमाणात साध्य झाली हे ठरविण्याची सूत्रबध्द पध्दत म्हणजे मूल्यमापन होय.”
२.पारसणिस –
“ शैक्षणिक उद्दिष्टे साध्य झाली याचे अवलोकन करणॆ म्हणजे मूल्यमापन होय.”
मूल्यमापनाचे घटक
मूल्यमापनामध्ये सामान्यत: तीन गोष्टींचा समावेश होतो.
१.शैक्षणिक उद्दिष्टे
२. शैक्षणिक अनुभव
३.मूल्यमापनाची साधने
*मूल्यमापनाची साधने-
ठरविलेली उद्दिष्टे साध्य झाली किंवा नाही हे पाहण्यासाठी व्यक्तीचे बोधात्मक, भावात्मक व क्रियात्मक अशा विविध क्षेत्रातील मापन करण्यासाठी मूल्यमापनाच्या विविध साधनांची आवश्यकता असते. ती साधने निर्दोष पद्धतीने वापरली तर व्यक्ती विकासाचे अचूक मापन होवू शकते.
मूल्यमापनाच्या साधनांचे प्रकार १)संख्यात्मक साधने २) गुणात्मक साधने
परिक्षा तंत्र १.निरीक्षणात्मक
१)तोंडी २) लेखी ३) प्रात्यक्षिक तंत्र
* लेखी परिक्षा – २.आत्मनिरीक्ष
१. निबंधवजा प्रश्न २. वस्तुनिष्ठ प्रश्न णात्मक तंत्र
१) लघुत्तरी १.व्दिपर्यायी ३.अविष्कार
२) दिर्घोत्तरी २.बहुपर्यायी तंत्र
३.युग्मीकरण
४श्रेष्ठ युग्मीकरण
५.अन्योन्य संबंध
६.अन्व्ययार्थ
१) संख्यात्मक साधने-
“ मूल्यमापणाच्या ज्या साधनांद्वारे विद्यार्थ्याच्या प्रगतीचे संख्यात्मक चित्र समजते, अशा साधनांना संख्यात्मक साधने म्हणतात.”
· परिक्षा तंत्र-
शिक्षण क्षेत्रात परिक्षा तंत्राला फार महत्त्व आहे. शरीरावर जशी मज्जासंस्था नियंत्रण ठेवते त्याचप्रमाणॆ शिक्षण क्षेत्राचे विविध अवयव शिक्षक, पालक, विद्यार्थी इ. नियंत्रित ठेवण्याचे काम परिक्षा करते.
तीन प्रकारे परिक्षा घॆतल्या जातात.
१) तोंडी २) लेखी ३) प्रात्यक्षिक
१) लेखी परिक्षा-
वि. जास्त असल्यास त्यांचे कमी कालावधीत मूल्यमापन करण्याच्या दृष्टीने लेखी परिक्षा सोईस्कर असते.
त्यांचे वर्गीकरण साधारणपणे –
१. निबंधवजा प्रश्न
२. वस्तुनिष्ठ प्रश्न असे करतात.
१) निबंधवजा प्रश्न-
या प्रश्नांचे उत्तर निबंधाप्रमाणे लिहायचे असते.
१. दिर्घोत्तरी प्रश्न -
ज्या प्रश्नाचे उत्तर १५-२० ओळींत लिहावे अशी अपेक्षा असते.
उदा. रक्ताभिसरणाची प्रक्रिया सविस्तर लिहा.
२. लघुत्तरी प्रश्न –
ही दिर्घोत्तरी प्रश्नांचीच छोटी आवृत्ती असते. येथेही वि. मुक्त प्रतिसाद देतो. या प्रश्नांचे उत्तर साधारणत: ४-१० ओळींत लिहायचे असते.
उदा. फुलराणी कवितेतील मध्यवर्ती कल्पना स्पष्ट करा.
२) वस्तुनिष्ठ प्रश्न –
वस्तुनिष्ठ प्रश्नाचे उत्तर निश्चित असे ठरलेले असते.उत्तर एका शब्दात, वाक्यात किंवा अंकात असते
१. निरीक्षणत्मक तंत्र
२. आत्मनिरीक्षणात्मक तंत्र
३. अविष्कार तंत्र
४. नामनिर्देशन तंत्र / समाजनिती तंत्र
१) निरीक्षण तंत्र –
प्रमुख तीन प्रकार :
१.पडताळा सूची
२. पदनिश्चयन श्रेणी
३. प्रासंगिक नोंदी
एकंदरीत विद्यार्थी शिक्षकला कसा दिसतो? यावर आधारित अशाप्रकारचे मुल्यमापन केले जाते. शिक्षक विद्यार्थ्याचे शालेय आवारात वेगवेगळ्या प्रसंगी निरीक्षण करुन वि.चा. स्वभाव, कार्यपध्द्ती, वर्तन,सवयी,वृत्ती, कौशल्ये इ. बाबींशी संबंधीत अभिप्राय देत असतात.शिक्षकाचा हा अभिप्राय म्हणजेच विद्यार्थ्याचे केलेले मूल्यमापन होय.
२)आत्मनिरीक्षणात्मक तंत्र –
१.मुलाखत
२.प्रश्नावली
३. अभिरुची शोधिका
४. व्यक्तिमत्त्व शोधिका
मुले स्वत:बद्दल काय म्हणतात? यावर आधारित हे मूल्यमापन आधारित असते. या प्रकारात विद्यार्थी स्वत:च स्वत:चे आत्मनिरीक्षण करुन उत्तरे देत असतो.
३)अविष्कार तंत्र –
१.चित्र काढणॆ
२. बाहुल्यांचा खेळ
३. वाक्यपूर्ती
४. दैनंदिनी
अशाप्रकारचे उपक्रम राबवून विद्यार्थ्याचे मूल्यमापन केले. जेंव्हा विद्यार्थी आत्मनिरीक्षण करण्य़ास असमर्थ असतात, तेंव्हा या तंत्राचा वापर करतात.
३) समाजनिती तंत्र –
१.ओळखा पाहू
२. समाजनिती आलेख
यामध्ये वरील दोन प्रकारानुसार विद्यार्थ्याचे मूल्यमापन केले जाते. एखाद्या वि. ची. गटातील स्विकार्यता किंवा नकारावरुन श्रेणी ठरविली जाते.
अशाप्रकारे विविध साधनांचा वापर करुन विद्यार्थ्यांचे मूल्यमापन केले जाते.
No comments:
Post a Comment